Langs de Berlijnse Muur
Het verhaal van de muur is bekend, of zo dacht ik toch. Tot ik afgelopen november naar de herdenking van de val van de muur zat te kijken, op televisie. Ik hoorde verhalen van een muur die in één nacht werd gebouwd, honderden verscheurde families en politieke gevangenen in horror-gevangenissen. Toen ik besloot om weer een stedentrip Berlijn te maken, wilde ik per se fietsen in Berlijn en zo het verhaal van De Muur beter leren kennen.
De Berlijnse muur was bijna 200 kilometer lang en sloot het kleine beetje West-Duitsland, dat middenin de DDR lag, af van de rest van Duitsland. De muur liep niet alleen dwars door de stad, maar ook eromheen. Fietsen in Berlijn is leuk, maar langs de hele muur fietsen, leek mij daarom een beetje ambitieus. Ik besloot mee te gaan met de Berlijnse Muur fietstocht om een goede indruk te krijgen van de impact die de muur had op het dagelijkse leven, maar ook om te genieten van fietsen in Berlijn.
Gedenkstenen langs de Muur
Het is vreemd om te bedenken dat op steenworp afstand van de nu zo hippe cafés en winkeltjes van Prenzlauerberg ooit rollen prikkeldraad, zwaar bewapende soldaten en wachttorens het straatbeeld beheersten. De Berauerstraße is één van die typische voorbeelden. Toen de bewoners van de straat op 13 augustus 1961 wakker werden, waren zij ineens gescheiden van de rest van de stad. Hun buren in het westen, zij in het oosten. Of andersom.
Over het prikkeldraad dat er de eerste dagen lag, durfden de meesten nog wel heen te springen en dit werd dan ook veelvuldig gedaan. En degenen wiens appartement zich voor de helft in het oosten bevond, klommen snel via de andere kant het westen in. Totdat zij werden gedwongen hun ramen dicht te metselen.
Fietsen over de Bernauerstraße is iets wat 30 jaar geleden nog niet kon, maar nu wel. Via gedenkstenen op de straat kun je zien waar de muur ooit liep en op de plek waar deze stond, zie je tientallen informatieborden met foto’s en kaarten van het leven vlak voordat de muur werd gebouwd, de chaos in de dagen nadat de muur was opgetrokken en de massale vreugde na de val. Aan de overkant van de straat loop je zo het Mauerpark in, met wat flinke resten van de muur die nu, net als de overblijfselen aan de East Side Gallery, helemaal van street art en graffiti zijn voorzien.
Gedenkstätte Berliner Mauer
Wie het Museum am Checkpoint Charlie al eens bezocht tijdens een stedentrip Berlijn heeft de talloze manieren kunnen zien waarmee de Berlijners van oost naar west probeerden te vluchten. Soms vindingrijk, meestal onbezonnen. De Berlijnse muur bestond namelijk uit twee evenwijdig lopende muren, omgeven door wachttorens en checkpoints, met daartussen stukken niemandsland vol prikkeldraad en mijnen.
Wie over één muur kwam, had altijd nog het probleem van het oversteken van het stuk niemandsland vol boobytraps. Ik stelde me altijd zo voor dat Oost-Duitse bewakers dag en nacht naar het westen stonden te loeren, op zoek naar waaghalzen die de oversteek wilden wagen. En het blijkt ook exact zo gegaan te zijn.
Aan de Bernauerstraße vind je nog een flink stuk muur met daartussen de ooit zo gevreesde dode zone. Het is aan te raden om eerst naar de oostkant van de muur te fietsen om door de muur heen te spieken. Daarna kun je bij het Gedenkstätte Berliner Mauer, aan de overkant, de toren op klimmen en heb je vanaf boven een goede indruk van hoe het er ooit uit moet hebben gezien. Vooral het feit dat er zo veel huizen en appartementenblokken precies langs de muur stonden, moet een verstikkend idee zijn geweest voor de bewoners. Zij konden er bovendien op rekenen dat hun telefoons extra goed werden afgeluisterd en de post werd opengemaakt.
De muur dwars door een begraafplaats
Waar de Berlijnse muur vaak op ‘logische’ plekken werd geplaatst, zoals op een weg of langs de rivier, kwam de bouw van de muur ook weleens minder handig uit. Zo werd de historische Sophienbegraafplaats doormidden gekliefd door de muur en werden hele stukken van het kerkhof bruut geruimd. Op dit moment herinnert alleen een groot grasveld nog aan de muur, maar de grote rouwende engelenbeelden bij de verplaatste ingang van de begraafplaats lijken boekdelen te spreken.
Boobytraps bij de Reichstag
De fietstocht langs de muur leidt niet alleen langs de gewone wijken, maar ook bekende bezienswaardigheden in Berlijn. De meest bijzondere is de Reichstag, het Duitse parlementsgebouw langs de rivier Spree. Opvallend genoeg waagden vele Ossies hier de sprong naar het westen, door de rivier Spree over te steken. Een soort zelfmoordplan, want het was algemeen bekend dat de Spree bij de Reichstag zeer goed was beveiligd. Waarom deze dappere (of wanhopige) Oost-Duitsers dan toch de oversteek waagden? De Reichstag zat ten tijden van de Koude Oorlog bomvol buitenlandse journalisten. Wie tijdens zijn vlucht naar het westen bij de Reichstag werd neergeschoten, stierf voor het oog van de wereld.
Fietsen in Berlijn: vertrek en aankomst bij Kulturbrauerei
Als gaat fietsen in Berlijn en net als ik met een fietstocht langs de Berlijnse muur meegaat, of een andere fietstocht door de stad, leer je trouwens meteen een leuke hotspot kennen. De fietstochten beginnen en eindigen namelijk in de Kulturbrauerei in Prenzlauerberg. Vroeger huisden hier meerdere bierbrouwerijen, maar deze zijn inmiddels naar industrieterreinen buiten de stad verhuisd. Het schitterende industriële terrein is nu een plek vol kleine designwinkels en restaurantjes. ’s Zondags kun je hier de hele dag genieten van streetfood en ’s avonds kun je er naar een concert of er de hele nacht door dansen.
Fietsen in Berlijn, tijdens je stedentrip
- Wil je ook fietsen in Berlijn, langs De Muur? Dat kan. Dagelijks vertrekt om 10 uur ’s ochtends de fietstocht langs de Berlijnse muur met een Nederlandse gids. Je kunt ook gewoon zelf op pad gaan en een fiets huren in Berlijn, dit kost ongeveer €10 per dag.
- Lezen over het Berlijn net na de val van de muur kan in het mooie en beklemmende Stasiland van Anna Funder. Ook Marjolein van der Kolk bespreekt in haar boek Mijn Berlijn een aantal bijzondere feiten over de Berlijnse muur en DDR overblijfselen in Berlijn.
- Toevallig of niet, maar het hotel waar ik logeerde tijdens mijn laatste stedentrip Berlijn stond vlakbij waar de muur ooit stond, aan de Brunnenstraße. Een straat waar vroeger trouwens een paar ondergrondse tunnels werden gegraven, waar tientallen mensen naar het westen vluchtten. Je leest meer over het Ibis Styles Berlin Mitte bij De best bewaarde geheimen van Berlijn Mitte.
- Je vliegt al goedkoop met bijvoorbeeld KLM, Transavia of EasyJet naar Berlijn. Vergelijk vliegtickets naar Berlijn om te zien wat voor jou voordelig uitpakt. Met de trein naar Berlijn kan natuurlijk ook, je koopt al een kaartje vanaf €39.
- Zin gekregen in een paar dagen weg? Bekijk al mijn tips voor een stedentrip Berlijn en bekijk alvast wat je allemaal kunt doen in Berlijn.