Wintertuin Ursulinen: verborgen art nouveau parel

Op zo’n 15 kilometer van Mechelen ligt een verrassing op je te wachten, een parel van art nouveau. De Wintertuin Ursulinen in Onze-Lieve-Vrouw-Waver. Ik werd er naartoe gezogen vanwege de schitterende architectuur. Maar ik werd er aangenaam verrast. Want de Wintertuin maakt deel uit van een gigantisch scholencomplex. Ooit was het één van de meest prestigieuze meisjesscholen ter wereld en werd bestierd door een kloeke, geslepen en zelfs feministische orde. De art nouveau van de Wintertuin is lang niet het enige vooruitstrevende tussen de muren van de kostschool in Onze-Lieve-Vrouw-Waver.

Toen ik Mechelen voor het eerst bezocht, wilde ik per se de Wintertuin Ursulinen zien. Want ik ben gek op art nouveau. Maar ik was op vrijdag en zaterdag in de stad en laat de wintertuin nu alleen op zondag open zijn. Jammer. Daarom besloot ik een tweede trip richting Mechelen beter te plannen. Zo kon ik nu gegarandeerd met mijn neus vooraan staan tijdens een rondleiding door dit indrukwekkende school- en kloostercomplex, waar zo veel meer te ontdekken bleek dan enkel art nouveau.

Wintertuin Ursulinen: onderwijs voor iedereen

Aan het begin van de 19de eeuw was België een nieuwe natie waar het onderwijs nog moest worden opgezet. Dat was in die tijd vooral een kerkelijke aangelegenheid. De orde van Ursulinen, die zich inzetten voor goed onderwijs voor meisjes, stichtte een school in Onze-Lieve-Vrouw-Waver, op zo’n 15 kilometer van Mechelen. In eerste instantie kwamen er alleen meisjes uit de buurt lessen volgen.

Maar het onderwijs was van zo’n hoog niveau dat het woord zich verspreidde en alle gegoede families uit Europa, en later ook wereldwijd, hun dochters al gauw naar deze school stuurden. Er hebben zelfs meisjes uit Zuid-Amerika en Australië op school gezeten. En vanwege toelages die de rijke ouders mochten betalen, groeide het klooster- en schoolcomplex uit tot één van de grootste en beste scholen in Europa. Leuk weetje: de ouders van de meisjes die op het internaat verbleven, moesten flink betalen voor het onderwijs van de kloosterzusters. De kinderen uit de buurt genoten er echter nog gewoon gratis onderwijs.

Zusters Ursulinen: suffragettes avant la lettre

De zusters hadden dus een prima businessplan. Maar ze waren beslist niet zonder principes. Integendeel. Zo geloofden zij dat meisjes meer moesten kunnen dan Frans spreken, borduren en piano spelen, wat gebruikelijk was voor die tijd. Meisjes kregen, net als jongens, volledig onderwijs. Daarnaast werd er extra nadruk gelegd op de schone kunsten.

De meisjes mochten op de kostschool het korset in de kast laten liggen, lang voordat dit maatschappelijk geaccepteerd was. Het schooluniform viel losjes en de studentes kregen lichamelijke opvoeding. De zusters waren ervan overtuigd dat het weglaten van het korset ervoor zou zorgen dat meisjes zich beter konden bewegen en zich beter zouden kunnen concentreren op hun lessen. De bibliotheek stond vol met boeken die ‘verboden’ waren voor meisjes, want de kloosterzusters hielden ook niet van censuur. Om aan te geven hoe serieus de nonnen werden genomen: vlak na de Eerste Wereldoorlog kreeg de Moeder Overste van de orde als eerste vrouw in België stemrecht.

Ontvangstzaal: de art nouveau Wintertuin Ursulinen

Alles goed en wel. Maar hoe zit dat nu met die wintertuin? Goed, de zusters hadden dus geld genoeg. Zij wilden een mooie ontvangstruimte laten bouwen voor de rijke ouders die zo af en toe hun dochters op het internaat kwamen bezoeken. En hiervoor kozen zij voor het, in die tijd, hypermoderne en gedurfde art nouveau. De architect is tot op heden onbekend, al riekt het hier en daar toch wel naar Horta. Na de Eerste Wereldoorlog kreeg de wintertuin een nieuwe plek en werd aangevuld met art deco-elementen, zoals de vloer. Hoe dan ook, de wintertuin zal je mond doen openvallen.

De overkapte zaal heeft een schitterende glas-in-lood overkoepeling. Het ene uiteinde verbeeldt de ochtend, met een opkomende zon en ooievaars. Op het paneel aan het ander uiteinde komt de maan op en vliegt een uil je tegemoet. Plof even neer op één van de (originele!) art nouveau stoelen om alles even in je op te nemen. De vloer, de plantenbakken de meubels, de fontein omringd door de vrouwen van de vier aartsvaders, de geslepen ruiten en natuurlijk de koepel. Allemaal even mooi. Wat een plek om gasten te ontvangen.

Meer dan alleen wintertuin

Het hele complex werd enorm beschadigd tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar als een wonder bleef de wintertuin helemaal onbeschadigd. De zusters maakten van de nood een deugd en lieten het hele school- en kloostercomplex herbouwen met de nodige verbeteringen, zoals verwarming en elektriciteit. Tijdens de rondleiding neem je een kijkje in de versierde eetzalen, de lange gangen met mooie mozaïeken vloeren en natuurlijk de kerk. Deze heeft indrukwekkende glas-in-loodramen en een bijzonder verguld altaar. Helaas wordt de kerk bijna nooit meer gebruikt door de leerlingen die er nu naar school gaan. Daarnaast is er nog een kleinere kerk, eerder een kapel, opgetrokken in Franse stijl. Deze wordt tegenwoordig vooral gebruikt voor lezingen.

Pianogalerij en schoolmuseum

Leuk hoogtepunt van het bezoek aan Wintertuin Ursulinen vond ik de pianogalerij. In een lange gang staan aan weerszijden kleine hokjes. 32 in totaal, allemaal vernoemd naar bekende componisten. Hierin staan piano’s. De leerlingen konden hier op hun gemakje oefenen, zonder anderen met hun verwoede pogingen tot Rachmaninoff lastig te vallen.

Vandaag gebruiken studenten nog zo’n 11 hokjes. In de kleine oefenruimtes is ook aan alle details gedacht, zoals de geëtste ramen, mooie keramieken tegels en art nouveau krukjes. Aan het einde van de rondleiding bezoek je het bescheiden schoolmuseum dat, vergeleken bij alle pracht en praal in het complex, bijna aandoenlijk is. De antieke vitrinekasten staan vol met opgezette dieren, een uit de hand gelopen hobby van één van de zusters.

Wintertuin Ursulinen: zo kom je er

• Let op, wil je de Wintertuin Ursulinen bezoeken, dan kan dat alleen op zondagmiddagen. Dit komt omdat het doordeweeks nog gewoon een school is. Op zondagmiddagen kun je om half 3 mee met een rondleiding. Meld je wel van te voren per e-mail aan voor een rondleiding, deze zijn namelijk erg populair.
• Als je met de auto bent, rijd je natuurlijk heel gemakkelijk naar de Wintertuin Ursulinen in Onze-Lieve-Vrouw-Waver.
• Ben je met de trein naar Mechelen gereisd, dan kun je de Wintertuin ook zonder veel problemen bereiken. Neem vanaf het station bus 510 naar Westerlo of 511 naar Herentals en stap uit bij de halte Onze-Lieve-Vrouw-Waver Kerk. Van daaruit wandel je binnen een paar minuten naar OLV Ursulinen.
• Aangezien je de wintertuin alleen op zondagmiddag kunt bezoeken, is dit ideaal te combineren met een dagje Mechelen of weekendje Mechelen. Bekijk alle tips over een stedentrip Mechelen.
• Fan van Vlaanderen? Ik ook! Lees mijn artikel 25x verrassend Vlaanderen voor nog meer leuke tips. Of bekijk alle stedentrips België.

Bewaar op Pinterest!

Meer art nouveau op Mooistestedentrips.nl

Houd je, net als ik, van art nouveau? Leuk! Ik bots af en toe eens (niet geheel per ongeluk) op de mooiste art nouveau bezienswaardigheden in de leukste steden. En daar schrijf ik dan natuurlijk over.

• Voor goede art nouveau moet je eigenlijk gewoon naar Brussel. Niet zo gek, want daar hield vader van de stroming Victor Horta prachtig huis. In mijn artikel Art nouveau en art deco in Brussel laat ik je de mooiste plekken in Brussel zien.
• Ook in Wenen vind je de mooiste art nouveau plekken, gewoon midden op straat. In Wenen was architect Otto Wagner verantwoordelijk voor de mooiste juweeltjes. In het artikel Tips Wenen lees je er meer over.
• In Spanje is de stroming, wat breder, bekend als Modernismo. En in Valencia kun je zelf een hele wandeling langs modernisme maken.
• In Portugal heet het arte nova en is Aveiro de plek waar je de mooiste, zoet gekleurde art nouveau pareltjes kunt zien.
• In Frankrijk ontsproot de art nouveau in Nancy, dankzij de zogeheten École de Nancy. Eén pand dat helemaal in art nouveau is opgetrokken is de Villa Majorelle in Nancy.